Ders İzle Online Ders İzle
İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
Lise 1 tarih dersi eski müfredatında yer alan bu konu yeni müfredatla birlikte İslam Tarihi ve Uygarlığı ünitesi içine serpiştirilmiş. Hepsini bir arada tekrar etmek isteyenler aşağıdaki özeti okuyabilirler.
1. Sosyal Yaşam:
• Hz.Muhammed ve Dört Halife devrinde halk, Müslümanlar ve Müslüman olmayanlar olarak ikiye ayrılmış, Müslümanlar arasında ayrım yapılmamıştır.
• Emeviler hilafeti saltanat haline dönüştürmüşler, saraylarda lüks içinde yaşam sürmeye başlamışlar, böylece halk ile yöneticiler arasında kopukluklar başgöstermiştir.
• Emeviler zamanında halk dört sosyal sınıfa ayrılmıştır ;
• Müslüman Araplar : Devlette önemli görevleri yürüten, en üst sınıftır.
• Mevali : Arap olmayan Müslümanların oluşturduğu sınıftır.
• Zımmiler ( Gayri Müslimler ) : Gayrimüslimlerin oluşturduğu sınıftır. ( Haraç ve Cizye vergisi öderlerdi)
• Köleler : Savaş esirleri arasından seçilir ya da parayla satın alınırlardı. Toplumun en alt sınıfıydı.
• Abbasiler devrinde, Mevali anlayışı terkedilmiş, Arap olmayan Müslümanlara da değer verilmeye başlanmıştır. İlk zamanlar Farslılar, daha sonra Türkler, idari ve askeri makamlarda görev almışlardır.
2. Devlet Yönetimi
• Hz. Muhammed, hem dini, hem de siyasi yetkileri üzerinde toplamıştır.
• Dört halife devrinde, peygamberlik haricinde devletin görevlerini üstüne alan halifeler, Şura’ ya ( Danışma Meclisi ) danışarak devleti idare etmeye çalıştılar.
• Hz. Ömer devrinde sınırların genişlemesiyle bir takım idari düzenlemeler yapılmıştır. ( Bak ; Hz.Ömer dönemi )
• Emeviler devrinde hilafet saltanata dönüştürüldü.
• Devletin sınırlarının genişlemesiyle ülke eyaletlere ayrıldı. Eyaletlerin başında Genel Vali bulunur, illeri Valiye tabi olarak “Amil” adı verilen Valiler yönetirdi.
• Emeviler, düşmanlarının çokluğu ve ülke içi haberleşmeyi sağlamak adına Berid adı verilen Posta ve Muhafız teşkilatını kurdular.
• Halife Abdülmelik zamanında ilk Arap ( İslam ) parası basıldı ( Dinar ), Arapça Müslüman ülkelerde resmi dil haline getirildi.
• Abbasiler döneminde Vezirlik Makamı kuruldu. Devlet işleri “Divan” adı verilen kurulda görüşülmeye başlamış farklı konularda Divanlar oluşturulmuştur.
• Divanlar:
• Divanü ‘ l Haraç : Mali işler görüşülürdü.
• Divanü ‘ l Ceyş : Askeri işler görüşülürdü.
• Divanü ‘ l Beytü’l Mal : Hazine – Gelir, giderler işleri görüşülürdü.
• Divanü ‘ l Berid : Posta – Casusluk işlerine bakardı.
• Divanü’ l Mezalim : Adalet işleri görüşülürdü.
• Divanü ‘l Darp : Devletin darphane işleri görüşülürdü.
3. Ordu
• Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir devirlerinde sürekli ve düzenli bir askeri birlik bulunmamaktaydı. Ordu gönüllülerden oluşmaktaydı. * Din uğruna yapılan savaş ( Cihad – Gaza ), ölenlere şehitlik ( Cennet vaadi ) , sağ kalanlara gazilik ünvanı veriyordu.
• İlk düzenli ordu, Hz. Ömer devrinde oluşturuldu. Askerlere maaş ödenmeye başlanmış, orduşehirler oluşturuldu.
• Hz. Osman devrinde Şam Valisi Muaviye tarafından ilk islam donanması oluşturuldu. Deniz kuvvetleri komutanına ” Emir ül Ma ” ( Amiral ) adı verildi. Kıbrıs fetholundu.
• Emeviler devrinde ordu geliştirildi ve sürekli hale getirildi. Arapların haricinde berberiler, Farslılar, Türkler orduda yer almaya başladılar.
• Abbasiler devrinde önce İranlılar, Halife Memun döneminden itibaren de Türkler orduda etkili hale geldiler.
• Araplar ordu teşkilatında Bizans, İran ve Türklerden etkilenmişlerdir.
4. Eğitim Öğretim
• Cahiliye Devrinde Arap Yarımadası’nda okuma-yazma oranı çok düşüktür.
• Hz. Muhammed, okuma-yazmaya çok ehemmiyet vermiş , Müslümanları okuma ve yazmaya teşvik etmiştir.
• Dört Halife ve Emeviler devrinde Camiler vasıtasıyla eğitim verilmiş, okur yazar sayısı arttırılmaya çalışılmıştır.
• Asıl gelişme Abbasiler zamanında sağlanmıştır. Okullar ve medreseler açılmıştır.
• Halife Memun’un Bağdat’ta kurdurduğu ” Beytü’l- Hikme ” (Bilgelik Evi) ilk yüksek öğrenim kurumudur.
• Büyük Selçuklular zamanında, Alp Arslan devrinde vezir Nizamü’l-Mülk tarafından Bağdat’ta kurulan “Nizamiye Medresesi” zamanının en büyük ve en ileri gelen eğitim kurumu olmuştur.
• Medreselerde ders veren kişilere ” Müderris ” adı verilirdi.
• Endülüs Emevi ve Beni Ahmer Devleti’nde de eğitim-öğretime büyük önem verilmiş, kurulan medreselere çok çeşitli coğrafyalardan çok sayıda talebe, tahsil görmek için Endülüs’e gelmiştir.
• Çok sayıda kütüphane açılmıştır.
5. Bilim ve Sanat
• Müslümanlar ; Türk, Fars, Yunan, Hint, Mısır, Çin medeniyetlerinden etkilenmiştir.
• İlk bilimsel gelişmeler : Tıp, Felsefe, Fen alanlarında Emeviler devrinde başlamıştır.
• Abbasiler devrinde bilim müthiş bir gelişme göstermiştir.
• Emeviler devrinde Basra ve Kufe, Abbasiler devrinde Bağdat, Endülüs Emevileri devrinde Kurtuba önemli kültürel merkezler haline gelmiştir.
• İslam alemindeki bilimsel ilerlemeler, Endülüs Emevileri,Sicilya Müslümanları ve Haçlı Seferleri vasıtasıyla Avrupa’ya aktarılmış, Rönesans’ ın ortaya çıkışında etmeni olmuştur.
TÜRK VE İSLAM BİLGİNLERİ
İslami Bilimler :
• Tefsir : Kur’an ayetlerinin açıklanıp, yorumlanmasıdır. Tefsirle uğraşanlara Müfessir denir.
• Hadis : Hz. Muhammed’in çeşitli konularda Müslümanları aydınlatmak için sarf ettiği sözlerdir.
• Kelam : Dini konuları (soruları) akıl ve mantık yoluyla açıklamadır. ( İslam Felsefesi )
• Fıkıh : İslam Hukukudur. Fıkıhla uğraşanlara ” “Fakih” denir.
• Kıraat : Kur’an okuma tekniğidir.
• Siyer : Hz. Muhammed’in hayatını inceler.
• Megazi : Hz. Muhammed’in yaptığı savaşlarını tetkik eden İslami Bilim dalıdır.
Diğer Bilimler :
• Tarih : Hz. Muhammed’in hayatı ve savaşlarının incelenmesiyle başlamıştır. Önemli tarihciler ; Taberi, Mesudi, İbn-i Haldun’ dur
• Coğrafya : Önemli Ccoğrafyacılar ; Mesudi, İbn-i Batuta, İdrisi, Harezmi ‘ dir.
• Felsefe : Yunan Felsefesi’nin incelenmesiyle başlamış, kendini geliştirmiştir. Önemli felsefeciler ; Kindi, İbn-i Rüşt, Farabi, İbn-i Sina ‘dır.
• Tıp : Abbasiler devrinde Harun Reşit’in Bağdat’ ta yaptırdığı Hastahane Halk Sağlığı hususunda çalışma yapan ilk hastane olarak kabul edilir. Önemli temsilcileri : Huneyn Bin İshak, Razi, İbn-i Sina ‘dır. * İbn-i Sina ‘nın ” El-Kanun fi’t- Tıp” adlı kitabı Avrupa’da yüzyıllarca temel ders kitabı olarak okutulmuştur.
• Astronomi : Hint biliminin tesiriyle başlamıştır. İlk rasathane 9. yy.da kurulmuştur. Önemli temsilcileri ; Usturlabi, Biruni, Ömer Hayyam, İbn-i Yusuf’ tur.
• Matematik ve Geometri : Hint biliminin etkisiyle gelişmiştir. Önemli Temsilcileri ; Harezmi, Abdülhamit İbn-i Türk ( Cebir ve Geometriyi geliştirip, Trigonometriyi bulmuşlardır) , Sabit Bin Kurra, Tusi, Battani, Ali Kuşçu, İbn-i Cemşid’tir.
• Kimya : Önemli Temsilcileri : Cabir Bin Hayyan ( Kimya biliminin öncüsü kabul edilir. ) , Razi ( Kimya dalında 28 eser yazmıştır.) , Biruni , İbn-i Sina’ dır.
Sanat :
• Ülke sınırları genişledikçe ele geçirilen bölgelerin kültürleriyle, kendi kültürlerini kaynaştırmışlar ve özgün İslam sanatı oluşturmuşlardır.
• İslam sanatında mimari gelişen alanların başlıcalarındandır. Dini, Sivil, Askeri Mimari olarak gelişmiştir.
• İslam Mimarisinin ilk dinsel yapıtı, Hz. Muhammed devrinde imar edilen ” Kuba Mescidi ” dir.
• Minare, Mihrap, Şadırvan ilk defa Emeviler devrinde camilerinde kullanılmıştır.
• Resim ve Heykelciliğin yasaklandışı, bu dallarda ilerlemeyi engellemiş, Minyatür Sanatı gelişme göstermiştir.
• Güzel yazı yazma sanatı ( Hüsnü Hat ) İslam kültüründe çok gelişmiştir.
• Oymacılık, Kakmacılık, Dokumacılık, Camcılık gelişen diğer sanat dallarıdır.
6. Ekonomik Hayat
• Hz. Muhammed devrinde iktisadın temeli Mekke’ de ticarete, Medine’ de tarıma dayanmaktadır.
• Dört Halife devrinde fetihlerle birlikte, ganimet ve vergiler önemli gelir kaynaklarından olmuştur.
• Devletin bütün gelirleri ” Beytü’l Mal ” adı verilen Devlet Hazinesinde toplanır.
Başlıca Gelir Kaynakları :
• Zekat ve Sadaka : Zengin Müslümanların mallarının 1/40 ını yoksullara dağıtmasıdır.
• Öşür : Müslüman çiftçilerden alınan 1/10 oranındaki Ürün vergisidir.
• Haraç : Müslüman Olmayanlardan alınan arazi vergisidir.
• Cizye ( Sağlık-Kafa- Kelle vergisi ) : Müslüman olamayanlarda askerlik yapmamaları karşılığında alınan vergidir. Kadınlardan, çocuklardan, yaşlılardan, hastalardan alınmazdı.
• Ganimet : Savaşlarda ele geçirilen ganimetlerin 1/5 ‘i doğrudan devlet hazinesine ayrılırdı.
• Maden, Orman, Tuzla, Otlak gelirleri.
• Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği vergi ve hediyeler.
• Tarım ve Hayvancılık Abbasiler devrinde çok ilerlemiştir. Sulama kanalları yapılmış ve tarım önemli bir gelir kaynağı halini almıştır.
• Müslümanların doğudan gelen ticaret yolları üzerinde bulunmaları, (İpek ve Baharat yolları) ticaretten büyük gelir etmelerini sağladı.
• Kara ve Deniz taşımacılığı gelişmiştir. Ticareti daha da geliştirmek için yollar üzerinde Han’ lar ve Kervansaraylar yapılmıştır.
• Hindistan ve Çin’e şeker, pamuk, dokuma, kağıt, mobilya, seramik, Madeni ve Cam eşya götürülmüş, İpek, Baharat, güzel kokular getirilmiştir.
• Dokuma, Kağıt, İlaç yapımı, Kuyumculuk, Cam, Gemi, Silah gelişen sanayi dallarıdır.
7. İslam Kültürünün Diğer Kültürlere Etkisi :
İslam kültürü bilimsel ( Felsefe, Tıp, Matematik, Geometri vb. ) ve Tekniksel ( Kağıt, Pusula, Barut, Matbaa, Dokumacılık ) anlamda en çok etkiyi Avrupa kültürüne yapmıştır.
