İlk Türk-İslam Devletlerinde Devlet Yönetimi Konu Anlatımı (KPSS Tarih)

9. Sınıf Tarih dersi TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ (10–13.YÜZYIL) ünitesi İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERnde Kültür ve Medeniyet  konusunun alt başlığı olan Devlet Teşkilatı, Hükümdar ve Atabeylik konusunun özetini aşağıdan okuyabilirsiniz. KPSS Tarih hazırlığı yapan arkadaşlarımızın konuyu mutlaka dikkatlice okuması gerekir.

İlk Türk-İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet

A. DEVLET YÖNETİMİ

*         Türkler yeni bir dine girmelerine rağmen, devlet haya­tında özellikle hâkimiyet anlayışında eski geleneklerini devam ettirmişlerdir.

Not: İslamiyet’le birlikte görülen ilk değişme, hükümdarların halife tarafından onaylanması zorunluluğudur. Halife adına hutbe okutulur ve paralarda halifenin adı geçerdi. Bu durum Büyük Selçuklu Devleti’ne kadar böyle olmuştur. Selçuklular, eski Türklerdeki geleneklerini koruyarak hükümdarlık yetkisini Allah’tan aldıklarını kabul etmişler ve halifeyi sadece din başkanı olarak görmüşlerdir.

*         Selçuklularda hutbe, sultan adına okutulur ve para da sultan adına basılırdı. Hükümdarlık alametleri para bas­ma, taht, tuğra, otağ (çadır), hutbedir.

*         Türk – İslâm devletlerinde ülkenin bir bölgesini idare eden hanedan üyelerine “melik” denirdi. Bunlar devlet merkezlerindekine benzer bir teşkilâta sahip olup, vezirleri, atabeyleri, ayrı askeri kuvvetleri bulunurdu.

Not: İslamiyet’ten önce ve İslamiyet’in kabulünden sonra kurulan Türk devletlerinin en büyük zaafı ve yıkılma sebebi haneda­na mensup bütün üyelerin tahta çıkma hakkına sahip olma­sıdır. Bu idare tarzı, merkezi otorite güç kaybettiği zaman parçalanmayı hızlandırmıştır.

*         Devlet başkanları çeşitli unvanlar kullanmışlardır. Karahanlılar; “Hakan” yerine “Arslan Han”, “Yabgu” yerine “Buğra Han” kullanmışlardır. Gazneliler; “Sultan” unvanını ilk kez Gazneli Mahmut için kullanmışlardır. Bundan sonra “Sultan” unvanı kullanılmaya başlanmıştır. Selçuklular; “Yabgu” yerine “Melik” unvanını kullanmışlar­dır.

*         Selçuklular, eyaletlere idareci olarak atadıkları şehzade­lerin yanına devlet ve askerlik işlerinde tecrübeli ve “Atabey” denen kimseleri görevlendirmişlerdir. Atabey­lerin görevi melikleri devlet yönetimine hazırlamaktır. Atabeylerin sahip olduğu yetkiler devletin zayıfladığı dönemlerde kolayca bağımsız olmalarını sağlamıştır. Özellikle Büyük Selçukluların son dönemlerinde birçok atabeylik kurulmuştur. Atabey’in Osmanlılarda karşılığı “lala”dır.

*         Sultanlar, haftanın belirli günlerinde ileri gelen yönetici­leri ve kumandanları kabul eder, halkın şikayetlerini din­ler, kadıları tayin eder, yüksek mahkemeye başkanlık ederlerdi.

 

Saray’daki görevliler:

Ulu Hacib: Bütün devlet teşkilâtı içinde hükümdar ve vezir­den sonra gelen en büyük görevli idi. Görevlileri hükümdar ile halk arasında irtibatı sağlamaktı.

Kapucubaşı: Sarayın her türlü hizmetinden sorumlu olan görevlidir.

Silahdar: Silâhhane denilen imalâthaneyi yönetir ve hü­kümdarın silahlarına bakar.

Alemdar: Bayrak ve sancakları taşıyıp muhafaza eder.

Aşçıbaşı: Mutfak işlerinden sorumludur.

İçkicibaşı: Ziyafetlerdeki meşrubatları hazırlar.

Emir-i Ahur: Atların bakımından sorumludur.

Nedimler: Hükümdarı eğlendirmek, sohbet ve arkadaşlık etmekle görevlidir.

Emir-i Heres: Hükümdarın verdiği cezaları yerine getirmek­ten sorumludur.

Çavuş (Serheng): Hükümdarın verdiği emirleri yerine getirmekle görevlidir.

 

Not: Devlet memurlukları çoğunlukla babadan oğula geçmiştir. Bu durum üst düzey bürokratik bir sınıfın oluşmasına sebep olmuştur.