Ders İzle Online Ders İzle
Boğazlar Sorunu
Osmanlı Devleti, 15. yüzyılın ortalarından itibaren İstanbul’u ve arkasından Sinop, Trabzon, Kırım, Eflâk-Boğdan’ı fethetti. Böylece Marmara ve Karadeniz bir iç deniz haline geldi. Bununla birlikte Boğazlar da tamamen egemenlik altına alındı. Boğazlar ve Karadeniz’in yabancı gemilere kapalılığı, Osmanlı Devleti’nin ısrarla üzerinde durduğu bir konu olmuştur.
Osmanlı Devleti’nin 1535’de Fransa’ya, 1578’de İngiltere’ye, 1598’de Hollanda’ya verdiği kapitülasyonlarla Boğazlar bu devletlerin ticaret gemilerine açık hale getirilmiştir.
Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla beraber Büyük Devletler, Avrupa’da üstünlük kurabilmek için Boğazları ele geçirmeyi amaçladılar. Bu durum Boğazların dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin bir hedef haline gelmesine neden oldu. Rusya’nın güçlenmesi bu durumu daha da önemli duruma getirdi.
1700’de İstanbul Antlaşması’yla Azak’ın Rusların eline geçmesi, Karadeniz’deki statüyü değiştirmeye başladı. Ruslar burada bir filo kurmaya başladılarsa da, Osmanlı Devleti’nin tepkisi üzerine Karadeniz’de Türk gemileri ile ticaret yapmak zorunda kaldılar.
1774 yılında Küçük Kaynarca Antlaşması ite Rusya, Karadeniz’de kendi gemileri ile ticaret yapmak ve ticaret gemilerini Boğazlardan geçirmek hakkını elde etti. Ancak bu bir kapitülasyon niteliği taşıyordu ve Boğazların kapalılığı ilkesi yine devam ediyordu.
Napolyon’un 1789’de Mısır Seferi ile Fransa’nın buraya yerleşme durumu Akdeniz’de çıkarları olan devletleri harekete geçirdi. Bu devletlerden İngiltere, Fransa’nın Hindistan yolu üzerinde yerleşmesini istemiyordu. Akdeniz’le ilgili emelleri olan Rusya ise Osmanlı Devleti ile bir ittifak antlaşması yaptı. 1798’de yapılan antlaşma ile Osmanlı Devleti) Rus savaş gemilerinin geçici olarak ve kendisine yardım etmek amacıyla Boğazlardan geçmesine izin yerdi. Karadeniz’in Türk ve Rus gemilerinden başkasına kapalı olduğu, yani Rusya’nın ortaklığı kabul edildi.
* Bu tarihe kadar Boğazları egemenliğinde bulunduran Osmanlı Devleti, ilk defa Boğazları başka bir devletle yaptığı antlaşmada söz konusu yaparak, bazı kayıtlara bağladı.
Osmanlı-Rus Savaşı’nın başlamasıyla (1806) bu antlaşma geçersiz duruma geldi. Bu arada İngiliz savaş gemileri, Çanakkale Boğazından zorla geçerek İstanbul önlerine geldi. Bundan sonra 1809’da İngilizlerle Kale-i Sultaniye (Çanakkale) Antlaşması yapıldı. Bu antlaşmada, Boğazların bütün savaş gemilerine kapalılığı ilkesi kabul edildi. Osmanlı Devleti, barış zamanında hiç bir devletin savaş gemisinin Boğazlardan geçirmeyeceğine garanti verdi.
* Bu antlaşmayla Osmanlı Devleti ile Rusya arasında bir sorun olan Boğazlar konusuna ilk defa Boğazlarla ilgisi olmayan bir üçüncü devlet (İngiltere) resmen karıştı.
1829 Edirne Antlaşması ile Rusya, hakkını Osmanlı Devleti’ne bir defa daha kabul ettirdi. Ayrıca Karadeniz’deki ticaretten bütün devletlerin gemilerinin yararlanabileceği kabul edildi. Böylece “Boğazların bütün devletlerin ticaret gemilerine açıklığı” ilkesi ortaya çıktı. Bundan böyle, bütün devletlerin ticaret gemilerinin geçmesine izin vermek, Osmanlı Devleti için zorunlu oluyordu.
1.833te yapılan Hünkâr İskelesi Antlaşması ile Rusya durumunu daha fazla güçlendirdi. Karadeniz’de ve Boğazlarda en üstün nüfuza sahip devlet durumuna geldi. Bu durum diğer devletlerin, Boğazlar statüsü ile daha yakından ilgilenmesine neden oldu.
b) Londra Boğazlar Antlaşması (1841)
Mısır meselesi 1840 yılında çözümlendikten sonra sıra Boğazlar konusuna geldi. 1833 tarihinde yapılan Hünkâr İskelesi Antlaşması, sekiz yıl süreyle geçerliydi. İngiltere ve Fransa’nın çıkarlarına ters düşen bu antlaşmanın süresi 1841’de doluyordu. Bu nedenle İngiltere Boğazların uluslararası bir antlaşmaya bağlanması amacıyla bir konferans toplanmasını teklif etti. Rusya böyle bir konferansa başlangıçta karşı çıktıysa da sonunda kabul etmek zorunda kaldı.
1841’de Londra’da toplanan konferansa İngiltere,Rusya, Avusturya, Fransa, Prusya ve Osmanlı Devleti katıldı. Konferans sonunda şu kararlar alındı:
1) Boğazlar Osmanlı Devleti’nin egemenliğinde kalacaktı.
2) Barış zamanında hiç bir yabancı savaş gemisi Boğazlardan geçemeyecekti.
• Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki hükümranlık hakları sınırlanarak, Boğazların koruyuculuğu beş devlete bırakıldı.
• Boğazlar ilk defa uluslararası bir statüye bağlandı.
• 1841 Londra Antlaşması, Rusya’nın Hünkâr iskelesi Antlaşmasıyla Boğazlar ve Osmanlı Devleti üzerindeki himaye hakkını sona erdirdi.
• Avrupalı devletler, Rusya’nın aşırı isteklerini ilk defa engellediler.
• Bu antlaşma, Rusya’nın zararına olmuş; İngiltere ve Fransa antlaşmadan karlı çıkmıştır.
• Boğazların ticaret gemilerine açık, fakat yabancı savaş gemilerine kapalı olması, devletlerarası bir statüye dönüştü. Bu durum Avrupa devletler hukukunun bir prensibi haline geldi.
• Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona erdi.
