Mısır Sorunu ve Mehmet Ali Paşa İsyanı Konu Anlatımı

Mısır Sorunu ve Mehmet Ali Paşa İsyanı

a) Mehmet Ali Paşa’nın Mısır Valisi Olması ve Yükselmesi:

Kavala’da doğan Mehmet Ali Paşa Mısır’ı Fran­sızlardan kurtarmak amacıyla gönderilen askerlerin içinde subay vekili olarak Mısır’ a gitmişti. Öğrenim görmemiş olmasına karşılık zeki, cesur ve kabiliyet­liydi. Fransızların geri çekilmesinden sonra Kahire’deki başıbozuk askerlerin komutanı oldu. Sonra da Valiyi Mısır’dan ayrılmak zorunda bırakarak yöne­timi eline geçirdi. Osmanlı hükümeti bu durumu tanı­mak zorunda kaldı (1805).

Mehmet Ali Paşa, Mısır Valisi olduktan sonra ka­zandığı başarılarla kendisini kabul ettirdi.

• İskenderiye ve Resife asker çıkaran İngilizleri geri püskürtmeyi başardı.

• Mısır’ın büyük bir derdi olan Kölemenlerle uğ­raştı. Onları kılıçtan geçirerek mallarına el koy­du.

• Hicaz’da isyan eden Vehhabilerle mücadele etti. Vehhabi isyanını bastırarak Hac yollarını açtı. Bu başarıyla İslâm dünyasında büyük bir kazandı.Babıâli bu gelişmeler karşısında Mehmet Ali Paşa’ya Hicaz ve Habeş valiliklerini verdi. 1822’de Sudan’ı da ele geçiren Mehmet Ali Paşa, bir Mısır dev­leti kurmayı başardı.Mehmet Ali Paşa; askerlik, bayındırlık, tarım ve ti­caret dallarında yaptığı yeniliklerle büyük bir güç ka­zandı. Elde ettiği gelirlerle Fransızların yardımıyla or­du ve donanmasını modernleştirdi. Avrupa’ya, özellikle Fransa’ya öğrenciler gönderildi. Mehmet Ali Paşa’nın çalışmaları, Mısır’ı Doğu Akdeniz’de önemli bir yere getirdi.

b) Mehmet Ali Paşa’nın İsyanı

Mehmet Ali Paşa, Mora isyanı üzerine Osmanlı Devleti’ne yardımcı kuvvet göndermiş, ancak Navarin’de Osmanlı donanmasıyla beraber donanmasını kaybetmişti. Özellikle Mora’daki askerlerini habersiz­ce çekmesi ve 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşında yardım istendiği halde asker göndermemesi, Padişah ile arasının açılmasına neden oldu.

Mora’yı alamayan Mehmet Ali Paşa, II. Mah­mut’tan Suriye ve Girit valiliklerinin kendisine verilme­sini istedi.

II. Mahmut’un yerinde siz olsaydınız Mehmet Ali Paşa’nın istekleri karşısında nasıl davranırdınız? Niçin?

Mehmet Ali Paşa Suriye’yi alarak Navarin’de yanan donanmasını buradaki ormanlardan yararlanarak yeniden kurmak istiyordu. Padişah II. Mahmut, bu teklifi kabul etmediği gibi Mehmet Ali Paşa’yı Mısır Valiliğinden atmak için planlar yapmaya başladı. Fakat ilk harekete geçen Mehmet Ali Paşa oldu.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa, bir alacak meselesiyle başlayan olayları bahane ederek Akka üzerine yürüdü.

Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa komuta­sındaki Mısır Ordusu Akka’yı alarak Şam üzerine yü­rüdü. Şam’ı alan Mısır Ordusu Belen geçidinde bir Osmanlı ordusunu yenerek Adana’ya girdi (1833). Ardından da İstanbul üzerine yürüdü. Sadrazam Re­şit Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetlerinin de Konya’da mağlup olmasıyla Mısır ordusuna İstanbul yolu açıldı.

II. Mahmut’un Mehmet Ali Paşa, İngiltere ve Fransa’ya güvenememesinin nedenleri nelerdir?

c) Kütahya Antlaşması (1833):

II. Mahmut, İbrahim Paşa’nın kazandığı bu başa­rılar üzerine Ruslardan yardım istemek zorunda kal­dı. Rus çarı l. Nikola, bu teklifi kabul ederek Karade­niz donanmasıyla 15 bin kişilik bir Rus ordusunu İstanbul’a gönderdi. Rus donanmasının İstanbul’a kadar gelmesi Mısır sorununu bir Avrupa sorununa dönüştürdü. Çıkarları tehlikeye düşen İngiltere ve Fransa II. Mahmut’la Kavalalı Mehmet Ali Paşa ara­sına girerek anlaşma yapılmasını sağladı. Bunun üzerine Kütahya Antlaşması yapıldı (1833).

1) Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit Valiliklerine ek olarak Suriye Valiliği,

2) Oğlu  İbrahim Paşa’ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana valiliği verildi.

Yorum:

• Bu antlaşma, Mısır sorununu bir süre için çö­zümledi.

• İki tarafta yapılan antlaşmadan memnun olma­dı.

• Rusların İstanbul’a gelmesi Mısır sorununu Av­rupa sorunu haline getirdi.

• Osmanlı Devleti, Rusya ile antlaşma yapma yo­luna gitti.

d) Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833):

II. Mahmut’un yardım istemesiyle İstanbul’a gelen kuvvetleri Hünkâr iskelesine yerleştiler. Kütah­ya Antlaşması yapıldığı ve Mısır kuvvetleri geri çekil­diği halde Rus kuvvetleri Boğazdan ayrılmadılar. Pa­dişah II. Mahmut ise Suriye ve Adana’yı kaybettiği için Kütahya antlaşmasından memnun değildi. Ayrıca, Mehmet Ali Paşa’nın yeniden isyan etmesinden endişelenen Padişah İngiltere ve Fransa’ya güvenmi­yordu. Bütün bunlar II. Mahmut’un Ruslarla ittifak yapmasına neden oldu. Bu amaçla Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Hünkâr İskelesi Antlaşması yapıl­dı (1833).

1) Osmanlı   Devleti ve Rusya savaş zamanında birbirine yardım edeceklerdi.

2) Osmanlı Devleti’ne bir saldırı olursa, Rusya asker ve donanma gönderecekti, ancak masrafları Osmanlı Devleti karşılayacaktı.

3) Rusya bir saldırıya uğrarsa, Osmanlı Devleti Rusya’ya asker ve donanma göndermeyecek, fakat buna karşılık Çanakkale ve İstanbul Bo­ğazlarını kapatacaktı.

4) Bu antlaşma sekiz yıl süreyle yürürlükte kala­caktı.

Yorum:

• Hünkâr İskelesi Antlaşması, Rusya’nın Karade­niz’deki güvenini artırdı.

• Osmanlı Devleti, Mehmet Ali Paşa’nın yeniden isyanına karşı kendini güvenceye aldı.

Hünkâr İskelesi Antlaşması’na İngiltere ve Fransa’nın tepki göstermesinin nedenleri neler olabilir?

• Boğazların kapatılması İngiltere ve Fransa’nın çıkarlarını tehlikeye düşürdü.

• Hünkâr iskelesi Antlaşmasıyla Boğazlar soru­nu ortaya çıktı.

• Osmanlı Devleti, Boğazlar üzerindeki egemen­lik hakkını son defa tek başına kullandı.

e) Mehmet Ali Paşa’nın Yeniden İsyanı (1839)

Kütahya Antlaşması ne II. Mahmut’u, ne de Meh­met Ali Paşa’yı memnun etmişti. Padişah; Mısır, Suri­ye, Adana, Girit ve Cidde gibi büyük eyaletleri Meh­met Ali Paşa’ya vermekten rahatsızdı. Mehmet Ali Paşa 1833 yılından itibaren adeta bağımsız bir hü­kümdar gibi hareket ediyordu. Ordu ve donanmasını güçlendirmeye devam etti. 1838 yılına gelindiğinde, Mehmet Ali Paşa’nın bağımsızlığını açıklayacağı söylentileri yayılmaya başladı.

Doğu Akdeniz’de güçlü bir Mehmet Ali Paşa iste­meyen İngiltere Osmanlı Devleti’ni tercih ediyordu. İngiltere, Osmanlı Devleti’nin zor durumundan da ya­rarlanmak istedi. İki devlet arasında 1838’de bir tica­ret antlaşması yapıldı. Osmanlı Devleti İngiltere’ye yeni ticari ayrıcalıklar vererek buna karşılık onun desteğini aldı.

Fransa ise Mehmet Ali Paşa’nın Mısır’a egemen olmasına ve bağımsızlığını ilân etmesine, özellikle de ekonomik açıdan güçlenmesine taraftardı. Osmanlı Devleti, Fransa ile de bir ticaret antlaşması yaparak ikinci büyük devletin de siyasi desteğini sağladı.

Mehmet Ali Paşa 1839’da bağımsızlığını ilân ede­rek ayaklandı. Nizip savaşı, Osmanlı Devleti’nin ye­nilgisiyle sonuçlandı. Yenilgi haberi İstanbul’a gelme­den II. Mahmut öldü, yerine Abdülmecit padişah oldu. Bu sırada Kaptan-ı Derya Ahmet Fevzi Paşa, Osmanlı donanmasını Mısır’a götürdü. Böylece, Os­manlı Devleti, savunmasız bir duruma düştü.

İngiltere’nin Mısır İsyanı’nda Osmanlı Devleti’ne yardım etmesinin nedeni nedir?

Osmanlı Devleti’nin bu durumundan dolayı Rusla­rın Hünkâr İskelesi Antlaşmasından yararlanarak İs­tanbul Boğazı’na girebileceğini düşünen İngiltere ve Fransa, Mısır sorununu Avrupa sorunu haline getir­meye’ karar verdiler. İngiltere ile çatışmayı göze ala­mayan Rusya da bu durumu kabul etti. Sonunda İn­giltere, Avusturya, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti’nin delegeleri Londra’da toplandılar. Mısır so­runu görüşülerek Londra Antlaşması yapıldı (1840).

1) Mısır eyaleti hukuk bakımından Osmanlı Dev­leti’ne bağlı olacak, yönetimi Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakılacak.

2) Mısır Osmanlı Devleti’ne yıllık vergi ödeyecek ve Osmanlı donanmasını geri gönderecekti.

3) Suriye, Adana ve Girit Osmanlı Devletine veri­lecekti.

Fransa’ya güvenen Mehmet Ali Paşa bu antlaş­mayı kabul etmedi. Bunun üzerine Osmanlı ve İngiliz donanmaları Suriye ve Mısır kıyılarına abluka ettiler. Akkâ kalesi kısa zamanda alındı. Mehmet Ali Pa­şa, Londra Antlaşması’nı kabul etti. Bu gelişmeler so­nunda:

• Mısır sorunu çözüldü.

• Mısır iç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı bir imtiyazlı eyâlet haline geldi.

• Mehmet Ali Paşa isyanı sırasında Tanzimat Fer­manı ilân edildi (1839).