Ders İzle Online Ders İzle
II. Mahmud Dönemi Islahatları
Sened-i İttifak (1808)
XIX. Yüzyıl başında Anadolu ve Rumeli’de ayanlar türemişti. Alemdar sarsılan devlet düzenini yeniden kurabilmek amacıyla bütün ayanları İstanbul’da topladı. Ayanların ve devlet adamlarının katılımıyla büyük bir toplantı yapıldı. Yapılan görüşmeler sonunda hükümet ile ayanlar arasında “Sened-i İttifak” yapıldı (1808).
1) Devlet, ayanların varlığını kabul etti.
2) Ayanlar devlet otoritesini kabul edecekler, verilen emirlere uyacaklardı.
3) Ayanlar yapılan ıslahatlara bağlı kalacaklardı.
4) Ayanlar kendi bölgelerindeki halka adaletli davranacaklardı.
5) İstanbul’da isyan çıkaracak olursa ayanlar, İstanbul’a gelerek isyanı bastıracaklardı.
Senediittifak’ı padişah yetkileri açısından değerlendiriniz.
Önemi:
1) Sened-i İttifak, Osmanlı tarihinde başka örneği olmayan bir belgedir.
2) Osmanlı Devleti ayanların varlıklarını tanıyarak onları hukuki hale getirmiştir.
3) Bu belge, Osmanlı Devleti’nin ayanlara söz geçiremeyecek kadar zayıf duruma düştüğünü göstermektedir.
4) Osmanlı tarihinde ilk defa padişah kendi otoritesi dışında bir güç olarak ayanları kabul etmiştir.
a) Yönetim Alanında Yapılan Islahatlar
a) Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan beri devlet ve merkez yönetiminin temeli olan “Divan-ı Hümayun” kaldırıldı.
b) Divan örgütünün yerine bugünkü anlamda “bakanlıklar” kuruldu.
c) Devlet memurları Dahiliye ve Hariciye olarak ikiye ayrıldı.
d) Memurlar için Rütbe ve Nişan sistemi kabul edildi.
e) Müsadere yöntemi kaldırılarak mülkiyet hakkı tanındı.
f) Sened-i İttifak ile ayanların varlığı kabul edildi.
g) II. Mahmut devletçe din ve mezhep ayrımı yapılmayacağını Tebaamdan Müslümanları ancak camide, Hıristiyanları kilisede, Musevileri de havrada tanımak isterim” diyerek ifade etmiştir.
h) İller, merkeze bağlandı.
ı) Ayanlık kaldırılarak, ayanlarla mücadele edildi.
k) Askeri amaçlı olarak ilk defa Anadolu ve Rumeli’de nüfus sayımı yapıldı.
I) Askeri işleri düzenlemek için “Dar-ı Şurayı Askeri”, adalet işlerini düzenlemek için “Meclis-i Valâyı Ahkâm-ı Adliye”, devlet memurlarını (bürokrasi) düzenlemek için “Dar-ı Şurâyı Babıâli” gibi meclisler kuruldu.
m) Tımar ve zeamet kaldırılarak, devlet memurları maaşa bağlandı.
n) Köy ve mahallelere “muhtarlar” tayin edildi.
b) Askeri Alanda Yapılan Islahatlar
Osmanlı Devleti’nin ıslahat çabaları sırasında askerî alanda yapılan ıslahatlara öncelik vermesinin sebepleri neler olabilir?
Osmanlı Devleti savaş alanındaki mağlubiyetleri askeri yetersizliklere bağlıyor ve acil çözüm arıyordu. Bu sebeple ıslahatlar askeri alanda öncelik kazanıyordu.
a) III. Selim döneminde kurulan III. Selim’in tahttan indirilmesiyle dağıtılan Nizam-ı Cedit ordusu yerine aynı özellikte “Sekban-ı Cedit” adıyla yeni bir ordu kuruldu. Fakat yeniçeriler bu ordudan da kuşkulandılar. Alemdar Mustafa Paşa’nın sadrazamlığı döneminde kurulan bu ordu, Alemdar’ın ölümüyle sonuçlanan olayla ortadan kaldırıldı.
b) II. Mahmut, Sekban-ı Cedit’in yerine her yeniçeri ortasından 150 kişi alarak “Eşkinci Ocağı”nı kurdu. Ocağa kaydedilen yeniçerilerin “Biz talim istemeyiz” diyerek ayaklanmaları üzerine bu ocak kaldırıldı.
Bu olaya “Vakay-ı Hayriye” denildi.
Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla:
• Padişahlar, devlet üzerindeki otoritelerini yeniden kurdular.
• Yeniliklere engel olan önemli bir kurum ortadan kaldırıldı.
• Yeniçeri teşkilatının kaldırmamasından sonra Bektaşilik tarikatı yasaklandı.
d) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından sonra yerine “Asâkir-i Mansure-i Muhammediye” adıyla yeni bir ordu kuruldu. Günümüz ordularının temelini oluşturan bu ordu, Avrupa usulünde düzenlendi. Tümen, tabur ve bölüklere ayrıldı.
C) Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar
II. Mahmut devrinde açılan okulların Osmanlı eğitim sistemine hangi yenilikleri getirdiği söylenebilir?
a) Medreselerin yanı sıra, yeni tarz eğitim kurumları açıldı. Yüksek öğretime öğrenci yetiştirmek için “Rüşdiye (ortaokul)”, “Mekteb-i Ulüm-u Edebiye” gibi orta dereceli okullar açıldı. Devlet memurları için “Mekteb-i Maarif-i Adliye”, askeriye için “Mekteb-i Harbiye” açıldı. Yine bu dönemde “Mekteb-i Tıbbiye”, “Mızıka-yı Hümayun” gibi yüksek okullar açıldı.
* Medreselerin yanında bu okulların açılması, toplumda kültür çatışmasına neden oldu.
b) İlk defa Avrupa’ya öğrenci gönderildi.
c) Takvim-i Vekayi” adıyla ilk defa gazete çıkanldı.
d) II. Mahmut bir fermanla ilköğretimin mecbur olduğunu ilân etti.
e) Memurlara fes ve pantolon giyme şartı getirildi.
f) Posta, polis ve karantina teşkilatları kuruldu.
g) Avrupai tarz müzik serbest bırakıldı.
h) II. Mahmut, Avrupa hükümdarları gibi seyahate çıkarak denetimde bulundu.
ı) Yurtdışına çıkışta pasaport uygulaması başladı.
D) Ekonomi Alanında Yapılan Islahatlar
a) Ekonomik kalkınma açısından önem taşıyan yol yapımına önem verildi.
b) Yerli malların kullanılması teşvik edildi.
c) Bir çuha fabrikası kuruldu.
d) Osmanlı tüccarının Avrupa mallarıyla rekabet edebilmesini sağlamak için gümrük kolaylıkları getirildi.
Avrupalı tüccarların Osmanlı tüccarlarından daha az gümrük vergisi ödemelerinin hukuki dayanağı nedir?
* Ekonomi alanındaki ıslahatlara en büyük darbe, 1838 yılında yapılan Balta Limanı Ticaret Antlaşması oldu. Bu antlaşma ile Osmanlı ülkesinde Tekel sistemi ve iç gümrük yöntemi kaldırıldı. Diğer devletlere de bu imtiyazlardan yararlanma hakkı tanındı. İngilizlere verilen bu imtiyazlardan daha sonra diğer devletlerin de yararlanması Osmanlı ekonomisinin çöküşünü hızlandırdı.
